1915 – Kamień na kamieniu

Zacięte walki Rosjan z Niemcami trwające od października 1914 do lipca 1915 obróciły miasto w perzynę. Wysadzano kluczowe obiekty kolejowe i przemysłowe, a ludność cywilna uciekła.

O skali zniszczeń niech świadczą nie tylko zdjęcia, ale artykuły z gazet z epoki.

Gazeta Gdańska 03.11.195

„Z Sochaczewskiego. Do pism warszawskich donoszą: Pożar wojny ogarnął i strawił jedną z najpiękniejszych ziem Królestwa – ziemię sochaczewską. Nie mówiąc już o samym Sochaczewie. w którym ocalało zaledwie kilkanaście domów. Mnóstwo wsi i folwarków. zwłaszcza położonych nad rzeką Bzurą i częściowo nad Utratą. padło pastwą płomieni. Spalone lub całkowicie prawie zniszczone są kościoły w Brochowie (jeden z zabytków budownictwa polskiego 13-14 wieku). Kamionie (przy ujściu Bzury do Wisły, wprost Wyszogrodu). dalej folwarki: Kuznocin, Rozlazłów, Mistrzewice (częściowo), Witkowice, Młodzieszyn (folwark i cukrownia). Wiele budynków uszkodzono w Przesławicach, Plecewicach, Chodakowic i Łaźni. Rozmiar strat i szkód, wobec braku ściślejszych wiadomości i niemożności dostania się do miejcowości pomienionych, niepodobna dokładnie oznaczyć. są one jednak bardzo wielkie. Z Brochowa. Plecewic, Śladowa, Przesławic, Famułek, Chodak owa i Młodzieszyna ludność uciekła i błąka się częściowo w okolicach Kampinosa, częścią na granicach gmin Głusk i Tułowice. Zbiegów przygarnia. zaopatruje ich w żywność i odzież. otrzymaną za pośrednictwem sochaczewskiego komitetu powiatowego od Centralnego Komitetu obywatelskiego w Warszawie. Komitet obywatelski w Leoncinie. którego działalność obejmuje gminy: Kampinos, Tułowice i Głusk. Dotychczas zarejestrowano około 600 zbiegów, a lista ich codzień rośnie. Oprócz zapomóg w naturze, Komitet w Leoncinie udziela wsparcia pieniężnego i pożyczki tym, którzy posiadają jakąś nieruchomość czy warsztat pracy. aby umożliwić przetrwanie naj cięższych dni. Zarząd komitetu stanowią pp.: Alfred Grot-Bęczkowski (przewodniczący), Klemens Skupiński (zastępca przewodniczącego). ks. Leonard Szpądrowski (skarbnik) i Michał Górzyński (sekretarz). Przez kooptacyę powołano do Komitetu dalszych członków pp.: Józefa Fronczaka, Antoniego Przezdzieckiego i Franciszka Pawłowskiego. W najbliższej przyszłości projektowane jest utworzenie oddzielnego Komitetu dla gminy Tułowice.
Otworzono na wsiach: Górki. Leoncin i Semencin Polski bezpłatne herbaciarnie i jadłodajnie dla ubogiej ludności miejscowej i napływowej.
W okolicy zupełny brak paszy dla inwentarza. „

Głos Polski 21.o1.1915

„Ha, wojna…
Opowiadał mi niedawno o swych przeżyciach stary żyd z Sochaczewa.
— Czy panowie — mówił — siedzący po dużych miastach, wiecie, co to jest wojna?
— Ja — ciągnął dalej – nie uciekałem, ja wyjeżdżałem tylko wtedy, kiedy kazali. No i od pięciu już miesięcy tułam się od miasteczka do miasteczka, nocuję po lasach, po cmentarzach, czasem po chatach.
Miał sklep w Sochaczewie.
— On jest już od pięciu miesięcy otwarty, dzień i noc. On ma dobry targ — dodał z szubienicznym humorem.
Raz jechał z całą rodziną. Na wozie leżała konająca żona i wnuk po tyfusie. Wraz z nimi ciągnęła długa karawana furek. Jechali włościanie i żydzi. Nagle otoczeni zostali. Oddzielono mężczyzn i popędzono w las.
— Już myślałem — powiada — że ostatnia godzina wybiła, aż raptem każą stanąć. Pytają, czy niema między nami szpiegów. A potem zaczęli szukać. Pokazało się, że trochę szpiegów było, ale — w naszych kieszeniach. Wróciliśmy do kobiet. Córka zaczęła z płaczem po rękach mnie całować…
— … Żeby choć byli — mówi — dzieci odsunęli. Rzuciła się na furmankę i twarz w sianie ukryła.
Tak, my, panowie, po dużych miastach siedzący, nie wiemy, co to jest wojna. Ale, bądź co bądź, w Warsza
wie, w Wilnie, trochę o niej pojęcia mamy. A czytając rozmaite sielanki i deklamacye pism, bebechy nam się nieraz przewracają.
B. H. „