Cmentarz Wojskowy Kozłów Biskupi

W październiku zeszłego roku archeolodzy z Uniwersytetu Lubelskiego pod kierownictwem Anny Zalewskiej odsłonili nekropolię z I WŚ, znajdującą się w kozłowskim lesie. Dziś byłem tam w końcu i oglądałem to miejsce, porobiłem zdjęcia, postanowiłem też zebrać z różnych źródeł informacje na temat tego miejsca.

Pierwsze na co zwróciłem uwagę to wytyczenie obszaru cmentarza, jest on dość duży, według spisu z ewidencji dokonanej w okresie międzywojennym spoczywa tam 147 Rosjan i 23 Niemców. Przy drodze znajdują się przypuszczalne resztki pomnika, oraz dostawiony najprawdopodobniej w roku 1928 obelisk betonowy – w tych latach odbywały się wspólne, polsko-niemieckie ekshumacje i ewidencje grobów z I Wojny Światowej, a podobny postument znajduje się np. w Borzymówce. Zanim znajduje się równy szereg betonowych tablic grobowych, te czytelne  wskazują na datę śmierci żołnierzy – 12 czerwiec 1915 roku. O ile niemieckie są dość czytelne, rosyjskie kończą się na słowie „nieznany”. Kozłowski cmentarz według dokumentacji został ekshumowany w 1967 roku, a szczątki przeniesiono na cmentarz parafialny w Kozłowie Biskupim.  od tamtej pory zapadał w niepamięć. Wykopaliska wykazały, że ekshumacja była dość niestaranna*.

resztki pomnika, lub postumentu z kamienia polnego.

Oto część odcyfrowanych inskrypcji:

WEHRM. EMIL WILHELM, 1/J. BR. DOUSSIN, † 12/6 15

MUSK. LEO PEPKE, 5/J.R. 175, † 12/6 15

KRGFW. W. PIETSCHMANN, 11/R.J.R. 8, † 12/6 15

GREN. ALFRED SCHULZ, 10/R.J.R. 8, † 12/6 15

RES. ART. HAHN, 10/R.J.R. 8, † 12/6 15

ERS. RES. ANTON GRASMANN, 10/R.J.R. 8, † 12/6 15

ERS. RES. O. JAHMÄRKER, 10/R.J.R. 8, † 12/6 15

RES. CHRIST. KRUGER, 10/R.J.R. 8, † 12/6 15

RES. OTTO LÖFFLER, 10/R.J.R. 8, † 12/6 15

KARL, FRANZ MERTEN, R.J.R. 8, †

Verlustlisten 1. Weltkrieg, page 7351: Krüger Christian (Burg (Dorf), Cottbus)

Z napisów wynika, że leżą tam żołnierze Reserve Infanterie Regiment Nr. 8, oraz  Westpreußisches Infanterie-Regiment Nr. 175. Data 12 czerwca jest dość znana. Oznacza drugi atak gazowy chlorem –  na czterokilometrowym odcinku frontu między Kozłowem Biskupim, do Suchej. Żołnierzy tej formacji można znaleźć w opublikowanych w internecie listach strat.

Za poległymi przenieśmy się na cmentarz parafialny w Kozłowie Biskupim. Znajduje się tam wspomniana przeze mnie kwatera. Zwraca uwagę inskrypcja – o ile miejsce pochówku się zgadza, to data – 1914 jest rok wcześniejsza niż z tablic w lesie.

* Od Pana Łukasza Konopackiego uzyskałem informacje, że nie było jej wcale. „W Kozłowie były 3 cmentarze i na cmentarz parafialny został ekshumowany inny cmentarz znany jako Kozłów II na którym pochowano 23 żołnierzy armii niemieckiej i 148 żołnierzy armii rosyjskiej + 29 żołnierzy armii niemieckiej i 250 rosyjskiej, przeniesionych wcześniej na „Kozłów II” z likwidowanego cmentarza „Dachowo”, czyli razem, 449 żołnierzy. Cmentarz w lesie kozłowskim to „Kozłów I” i pierwotnie pochowano na nim 123 żołnierzy niemieckich i 279 rosyjskich, później przeniesiono tam szczątki z cmentarza „Zakrzew” gdzie pochowano 184 żołnierzy niemieckich i 283 rosyjskich, czyli powinno tam spoczywać 307 żołnierzy niemieckich i 562 rosyjskich. Cmentarz ten nigdy nie był ekshumowany i jeśli dokumenty nie kłamią i ekshumacja z Zakrzewa była rzetelna to powinno tam spoczywać razem 869 żołnierzy. Ekshumacje i prace porządkowe w 1929 nie były dokonywane wspólnie lecz wyłącznie przez stronę polską.”

źródła:

Informacje uzyskane od Jakuba Wojewody i Pawła Rozdżestwieńskiego (Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą)

http://www.muzeumsochaczew.pl/pl

http://meteor2017.bikestats.pl

https://e-sochaczew.pl/n/cenne-odkrycie-w/52689

http://des.genealogy.net